یک خبر انتخاباتی: ناگهان، دمکراسی در زامبیا می‌شکفد
لوساکا، زامبیا، ۲۶ دسامبر – زامبیا که به نظر می‌رسید تا آغاز سال داشت سکندری خوران دوباره به آغوش حکومت استبدادی باز می‌گشت، حالا چنان‌که انتخابات سراسری نشان می‌دهد، که پنج‌شنبه برگزار می‌شود، سوار بر موج تکثرگرایی شده است.
یازده نفر نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری هستند و قابل توجه این که شش نفر از آن‌ها شانس پیروزی دارند. مجلس هم ممکن است قاپ زده شود. [کنترل آن به دست یکی از نامزدها بیفتد.]
همین هشت ماه پیش، رییس‌جمهور فردریک چیلوبا رزمایشی راه انداخته بود تا قانون اساسی را به نحوی تغییر دهد که بتواند برای بار سوم هم در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کند. او اولین بار در ۱۹۹۱ رییس‌جمهور شد و به ۲۷ سال حکومت رییس‌جمهور کِنِت کائوندا، رهبرجنبش استقلال علیه بریتانیا پایان داد که تا سال ۱۹۹۱ که اجازه برگزاری انتخابات داد نظامی تک حزبی را حکم‌فرما کرده بود.
اما مخالفتی سراسری علیه این که چیلوبا برای بار سوم در انتخابات شرکت کند بالا گرفت و سرانجام بسیاری از مشاوران رییس‌جمهور، که برخی خودشان بدشان نمی‌آمد رییس‌جمهور شوند، او را تنها گذاشتند. او در ماه مه عقب‌نشینی کرد.
تعدادی از وزاری رانده شده، که یکی از رییس‌جمهورهای پیشین رهبری‌شان می‌کرد، همان موقع هم گام‌هایی را برای تشکیل حزبی سیاسی برای مبارزه با چیلوبا و جنبش دولتی او برای استقرار دموکراسی چندحزبی برداشته بودند. احزاب دیگر هم پشت سرِ هم سردرآوردند.
در پی تضعیف حزب رییس‌جمهور که یکی از علل آن خروج اعضای کابینه بود و با جلب شخصیت‌های مطرح سیاسی توسط حزب مخالف، خیلی سخت می‌شود نتیجه انتخابات را حدس زد. (هر کسی که بیشترین رای را به دست آوَرَد، بدون این که انتخابات دوباره برگزار بشود، برنده نهایی اعلام می‌شود حتی اگر در یک حوزه پررای، نامزد پیشرو درصد کمی از کل آرا را به دست آورده باشد.)
برنده هر کسی که باشد، به نظر می‌رسد با مجلسی سرسخت و پر جنب و جوش رو در رو خواهد بود. حزب رییس‌جمهور بر مجلس حاکم است و نظارت کمی بر خود رییس‌جمهور دارد، اما حالا امکان دارد احزاب مختلف تعداد قابل توجهی از کرسی‌های مجلس را به دست بیاورند.
”داریم به قلمرویی ناشناخته وارد می‌شویم، اما این به نفع مملکت خواهد بود،” دکتر چیله‌شه ال. مولِنگا، رییس موسسه تحقیقات اقتصادی و اجتماعی در دانشگاه زامبیا می‌گوید. “رییس‌جمهور راهی ندارد جز آن که [با احزاب دیگر] وارد معامله بشود.”
اگر چه زامبیا با در نظر گرفتن همسایگانش مثل آنگولا، کنگو و زیمبابوه کشوری آرام و با ثبات تلقی می‌شود، اما فقر و فساد گریبانش را گرفته و نشانه‌های کمی وجود دارد که رهبری ده ساله چیلوبا در این بخش کاری پیش برده باشد.
درآمد سرانه سالانه فقط ۲۳۱ دلار است و بنا بر سازمان جهانی خواربار ۸۳ درصد از جمعیت ده میلیونی فقیر است. صنعت مس تلاش می‌کند تا پس از سال‌ها سوء مدیریت خود را بازسازی کند و اوضاع کشاورزی همچنان نابسامان است.
در یک رده بندی جهانی که تلاش می‌کند درجه فساد را در کشورهای مختلف اندازه‌گیری کند سازمان شفاف‌سازی بین‌المللی زامبیا را یکی از بدترین کشورها می‌داند و آن را در کنار کشورهایی مثل نیجریه، پاکستان و روسیه قرار داده.
فساد بر روند انتخابات هم سایه انداخته است، تا آنجا که مقداری غذا و پول نقد پخش شده تا رای جمع شود. کریستین لوندامبویو مونالولا، رییس اجرایی دفتر زامبیای سازمان شفاف‌سازی بین‌المللی می‌گوید، “نمی‌شود آدم به دهکده‌ای برود به زنی بگوید ده هزار کواچا [واحد پول زامبیا] را نپذیر وقتی که آن‌ها سه روز است غذا نخورده‌اند. این مبلغ می‌شود چیزی حدود ۲٫۵ دلار.
در مورد مسایلی مثل فساد، ایدز و فقر، نامزدها وعده‌های فراوانی داده‌اند، اما حرف‌های کمی درباره راه‌های اجرایی این وعده‌ها زده شده. در نتیجه مشخص نیست نتیجه این انتخابات چه‌قدر بتواند تغییر ایجاد کند.
در فهرست نامزدهای ریاست‌جمهوری سه معاون رییس‌جمهور چیلوبا هم حضور دارند. کریستین تمبو از جامعه خواستار دموکراسی و توسعه جدیدترین‌شان است که تا ماه مه یعنی وقتی از کابینه و حزب رییس‌جمهور رانده شد این سمت را در دست داشت. اخراج او در پی آن رخ داد که او و دو مشاور دیگر رییس‌جمهور گفتند تمایل دارند در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کنند.
گدفری میاندا، که زمانی دومین معاون رییس‌جمهور بود و کمی پیش هم وزیر آموزش او، پس از آن که اخراج شد حزب میراث را بنیان گذاشت.
بعد از این‌ها، لوی مواناواسا، وکیلی که معاون اول رییس‌جمهور بود و در اعتراض به فساد استعفا داد قرار دارد. مواناواسا که رییس‌جمهور او را گلچین کرده و به عنوان رهبر حزب طرفدار رییس‌جمهور در انتخابات شرکت می‌کند، اوایل نامزدی به نظر می‌آمد که رای نیاورد، اما به خاطر برخورد با خراب‌کاری‌های حزب کلی شهرت به هم زده است.
یکی از نامزدهای دیگر، مایکل ساتا یکی از مزدوران قدیمی مورد اعتماد رییس‌جمهور است که حالا به یکی از منتقدان سرسخت او تبدیل شده است. بن مولا، یکی از ثروتمندترین مردان کشور، ریاست حزب جمهوری‌خواه را برعهده دارد، که سال گذشته آن را راه انداخته است. اندرسن مازوکا، یک تاجر موفق هم که معادن زامبیا را در دست دارد در انتخابات شرکت کرده است.
و صحنه بدون کاوندا چه‌طور خواهد بود؟ کنت کاوندا نه، اما پسرش تی‌لی‌ینجی. رهبری حزب زمانی مخوف اتحاد ملی برای استقلال پدرش را بر عهده داد. به نظر می‌رسد کاوندای جوان تلاش می‌کند تا پا جای پای برادر بزرگش وزی بگذارد که دو سال پیش کشته شد.